Heilög Barbara er helzt kennd við borg í Biþyníu, sem hét Nicomedia (nú Izmit í Tyrklandi). Í orþódoxum kirkjum er þó fremur nefnd Heliopolis í Sýrlandi (nú Baalbek í Líbanon). Messudagur hennar og dauðadagur er 4. desember, og ártalið er oft haft 306. En samtímaheimild þekkist ekki um þennan píslarvott, svo að vant er að fullyrða um ártöl. Helgur dómur hennar var á sjöttu öld fluttur til Konstantínópel en sex öldum síðar til Kiev í Úkraínu, og þar er hann varðveittur í dómkirkju heilags Vladimirs. Nema önnur höndin er geymd í klaustri heilags Mikjáls í sömu borg, klædd hanzka, sem reglulega er skipt um, og er þá gamli hanzkinn klipptur í smátt og gefinn pílagrímum. Þeir munu vera margir, því að Barbara er í orþódoxum sið haldin með merkustu dýrlingum.
Í Martyrologium Romanum stendur: “Nicomediæ passio sanctæ Barbaræ, Virginis et Martyris; quæ, in persecutione Maximini, post diram carceris macerationem, lampadarum adustionem, mamillarum præcisionem atque alia tormenta, gladio martyrium consummavit.”
Meðfylgjandi er helgimynd af Barböru og turninum, sem hún var geymd í. Og önnur mynd úr kaþólsku kapellunni í Keflavík, sem helguð var Barböru en hefur verið lögð niður. Loks er mynd af Barbörukapellu í Kapelluhrauni, skammt frá Straumsvík. Barbara átti einnig kirkju í Haukadal í Árnessýslu, í félagi við alsæla Maríu Guðsmóður, Andrés postula og Martein biskup. Hún var mikils virt á biskupsstólnum Hólum, því að mynd hennar er bæði á kórkápu Jóns biskups Arasonar og á Hólabríkinni.
Kristján Eldjárn þjóðminjavörður gróf 1950 í rústina í Kapelluhrauni og fann þar styttubrot af Barböru, sem vakti talsverða athygli. Sigurveig Guðmundsdóttir flutti 1972 útvarpserindi um hina helgu konu. Þetta varð til þess, að ýmsir hétu á Barböru, sem brást vel við, og safnaðist síðan heitfé, sem var lagt í svonefndan Barbörusjóð. Það var eins og segir í gömlum Barböru dikti: Hafin var frú á himnapalla, / hana skulum vér ákalla / í tíðasöng með elsku alla, / ágæt meyjan birtist þá, / blessuð meyjan Barbará.
Barböru saga
(Heilagra manna sögur, 1. bindi, prentað 1877)
Á dögum Maximiani keisara var nokkur höfðingi, sá er Dioskorus hét, auðugur harðla og heiðinn og trúði á skurðgoð, en hann átti dóttur, þá er Barbara hét. Faðir hennar gjörði stöpul háan og lukti dóttur sína í stöplinum, svo að menn máttu eigi sjá hana og vænleik hennar, því að hann var vandlátur. En er hún var gjafvaxin, þá báðu hennar göfgir menn. Faðir hennar gekk í stöpulinn og mælti við hana: “Stórgætingar biðja þín, dóttir, en þú seg sjálf, hvern þú vilt kjósa?” – Heilög Barbara svaraði með reiði og mælti : “Eigi þarftu það að ætla, faðir, að eg leggi þokka á nokkurn þeirra.” – Þá gekk faðir hennar brott úr stöplinum og lét fá að hallargerð og safnaði mörgum smiðum, að þetta verk mætti sem skjótast fram fara, og sýndi hann smiðum, hversu hann vildi gera láta höllina, og galt hann þeim i hönd allt verkkaup, og fór síðan i fjarlægt hérað og var lengi heiman. En ambátt Guðs, Barbara, kom að sjá verk smiða, og sá hún tvo glugga norðan á höllinni gerða og mælti við smiðina: “Fyrir hví gerðuð þér tvo aðeins glugga?” – Smiðirnir svöruðu: “Faðir þinn bauð oss svo.” – Barbara mælti við þá: “Gjörið mér hinn þriðja glugga.” – Þeir svöruðu: “Hræðumst vér, drottning, að faðir þinn reiðist oss, og megum vér eigi standast reiði hans.” – Guðs ambátt mælti: “Gjörið þér sem eg býð, en eg mun stöðva reiði föður míns um þennan hlut.” Þá gerðu smiðirnir hinn þriðja glugga, sem hún hafði mælt. Þá gekk hin grandvarasta mær Barbara eftir höllinni, en er hún kom í austurátt, þá risti hún med fingri sínum krossmark á stein, og má það sjá allt til þessa dags. Þá gekk Barbara inn i afhús það, er upp spratt hreint vatn, og gerði hún þar enn krossmark á steini, og taka trúaðir menn síðan margfalda hjálp og heilsu í þeim stað. Í þessum brunni tók Barbara skím af nokkrum helgum manni, og lifði hún þar nokkra tíð við skógarhunang og líkti fœðslu sína og líf eftir Jóhanni baptista. Sjá brunnur, er Barbara var skírð í, líktist þeim brunni, er guðspjöll segja, að sá þó andlit sitt í, er blindur var borinn, og tók sýn sína. Sjá brunnur líktist því lifandi vatni, er syndug kona bað Krist gefa sér að brunni. En er heilög Barbara kom aftur í stöpul sinn, þá leit hún þar skurðgoð föður síns úr málmi gjör, og tók traust af Helgum Anda og mátt af Guðs krafti, og spýtti hún í andlit skurðgoðunum og mælti: “Verði yður líkir þeir, er yður gerðu, og allir þeir, er yður treysta.” En er hún hafði þetta mælt, þá bað hún Guðs kraft fella skurðgoðin, og varð sem hún bað.
En er Dioskorus kom heim aftur faðir hennar úr hinni löngu heimanför, þá leit hann á höll sína algerða og sá þrjá glugga og mælti við smiðina: “Fyrir hví settuð þér þrjá glugga?” – En þeir svöruðu: “Dóttir þín bauð oss svo.” – Þá kallaði hann þangað dóttur sína og mælti: “Bauð þú, dóttir, at gera þrjá glugga?” – Hún svaraði: “Það gerði eg, og vel gerði eg það, því að þrír gluggar lýsa hvern mann, er kemur i heim, en tveir gluggar mega myrkvir vera.” – Faðir hennar mælti: “Hversu mega þrír framar lýsa en tveir?” – Barbara svaraði: “Þrír merkja Föður og Son og Helgan Anda, einn sannan Guð, þann er hverjum manni byrjar að göfga.” – Þá reiddist faðir hennar og brá sverði og vildi þegar höggva dóttur sína, en hún bað Drottin sér hjálpar, og gafst henni rúm að fara i gegnum steinvegginn, og var hún úti því næst á fjalli. En í þeim stað voru hirðar tveir, þeir er hana sáu flýja. Faðir hennar kom eftir henni og vildi taka hana og spurði hirðana, ef þeir sæi hana. Annar duldi og kvaðst eigi hana hafa séð, en annar, sá er grimmari var, rétti fingur sinn og vísaði til hennar. Sá tók þegar það víti, að sauðir hans allir urðu að kvikindum þeim, er locuste heita, og er minning þessarar jarteinar mörkuð yfir leiði heilagrar Barböru. En faðir hennar fann hana og barði og tók í hár henni og dró hana til fjalls, og læsti vandlega húsi því, er hann lauk hana inni, og setti varðhald fyrir húsið, að enginn mætti hana þaðan leysa. Síðan sendi hann orð jarli [Marcius á héraðsstjórinn að hafa heitið], að hann kœmi og neyddi dóttur hans til blóta.
En er jarl kom, þá leiddi Dioschorus dóttur sína út úr húsinu fyrir dómstól jarls og mælti svo fyrir, að jarl skyldi láta bana henni, ef hún vildi eigi blóta. En er jarl sá fegurð hennar, þá mælti hann við hana: “Hvort viltu vægja þér sjálfri og blóta goðum eða vera seld til hinna hörðustu písla?” – Krists mær Barbara svaraði : “Eg á fórn að færa drottni mínum Jesú Kristó, þeim er gerði himin og jörð og sæ og allt það er þeim fylgir. En spámaður hans mælti svo um skurðgoð þau, sem manna höndum eru gjörð úr gulli eða silfri: munn hafa þau og mæla eigi, augu hafa þau og sjá eigi, eyru hafa þau og heyra eigi, nasir hafa þau og ilma eigi, hendur hafa þau og þreifa eigi, fœtur hafa þau og ganga eigi, og eigi er rödd i hálsi þeim né andi i munni þeim; verði þeim líkir þeir, er þau gjöra, og allir þeir, er treysta þeim.” – Þá fylltist jarl mikilli reiði og lét Guðs mey fœra úr fötum og berja hana með sinvöndum og hrífa snörpum hárklæðum um hörund hennar. En er hún var lengi þjáð i þessari kvöl, þá rann blóð um allan hennar líkama. Síðan lét hann setja hana i myrkvastofu og hugsaði, með hverri písl hann skyldi ljúka yfir hana.
Þá er heilög mær Barbara var i myrkvastofu sett, skein yfir hana ljós af himni á sjálfri nótt miðri, og vitraðist henni sjálfur græðarinn vor Drottinn Jesús Kristur, og mælti: “Vert þú styrk og staðföst, Barbara, því að gnógur fögnuður verður á himni og á jörðu yfir písl þinni. Eigi skalt þú hræðast iarl, því að eg er með þér, og mun eg leysa þig úr öllum píslum, þeim er þér eru gerðar.” Þá blessaði Drottinn hana og sté til himins, og voru þá gróin sár hennar öll. En Krists mær fagnaði af öllu hjarta þeirri vitrun, er Gud hafði henni vitrað. En að morgni lét jarlinn leiða hana úr myrkvastofunni og fyrir dómstól sinn. En er hann sá hana grœdda af öllum sárum líkama, þá undraðist hann og mælti: “Hví gegnir það, Barbara, er goð vor elska þig og miskunna þér, svo að sár þín eru gróin?” – Heilög mær svaraði og mælti við jarlinn: “Þér lík eru goð þín, blind og dauf og vitlaus; hversu máttu þau grœða sár mín, eða hversu mega þau öðrum bjarga, er þau mega engan dugnað veita sjálfum sér? En Kristur son Guðs lifanda grœddi mig, sá er þú ert óverður að sjá, því að hjarta þitt er hart orðið af djöfli.” – Þá reiddist jarl og grenjaði sem hið óarga dýr, og lét halda brennandi logum at síðum henni og ljósta hamri i höfuð henni. – En hún leit til himins og mælti: “Þú veist, Kristur, að eg tek lystandi þessar píslir fyrir ást heilags nafns þíns, af því fyrirlát þú mig eigi allt til enda, því að eg dvaldi eigi að bera hraustlega píslir fyrir þinni ást.” – Þá reiddist jarlinn og lét skera úr henni brjóstin. En Krists mær leit þá enn til himins og mælti: “Verp þú eigi mér frá augliti þínu, Drottinn, og tak eigi frá mér Helgan Anda þinn; gjaltu mér heldur gleði þrifsemi þinnar og styrkjumst með höfðinglegum Anda.” – En er hún hafði þetta mælt og stóðst hressilega þessar píslir allar af styrk Heilags Anda, þá bauð jarlinn þjónum sínum, að þeir fœrðu hana enn úr fötum og drœgju nakta um öll stræti og port fyrir augliti alls lýðs. – Þá hóf heilög Barbara enn upp augu sín til himins og kallaði til Guðs og mælti: “Drottinn Guð, er hylur himin með skýjum, ver þú nú hlífiskjöldur minn og hjálpari á þessari stundu og hyl naktan líkama minn með þaki miskunnar þinnar, að hann verði eigi sénn af vondum mönnum.” En er hún bað á þessa lund, þá sendi Drottinn engil sinn, þann er hana huldi hvítu skrúði. Þá urðu riddarar jarlsins blindir, svo að þeir máttu eigi Guðs mey sjá fyrir ljósi því er henni fylgdi. Þá hræddist jarlinn og lét aftur leiða Barbaram til handa föður hennar Dioscoro.
En faðir hennar fylltist mikilli reiði og leiddi hana enn til fjalls. En heilög Barbara skyndi fagnandi til algjörrar umbunar sigurs síns, og bað hún Drottin, að hún tœki lok píslar sinnar í þessum stað, og mælti: “Drottinn Jesús Kristur, er himna skópst og jörð smíðaðir og byrgðir undirdjúp og settir endimörk sjávar; þú er býður skýjum að rigna yfir góða og illa, þú gekkst yfir sjó og stöðvaðir þjótandi bylgjur hans; þú er réttir helgar hendur þínar á krossi og gerðir margar aðrar jarteinir, heyrðu mig ambátt þína, því að allir hlutir hlýða þínu boði. Drottinn Jesús Kristur, hlífari minn í æsku minni, veittu mér þá bœn, að eg ljúki nú þegar þraut minni með góðum lokum, og gef þú ambátt þinni, Drottinn, þá miskunn, að þú gerir mildi þína við þá menn, er af öllu hjarta gera mína minning í sínum nauðsynjum allra helzt á degi píslar minnar. Minnstu eigi, Drottinn, synda þeirra á dómsdegi, er trúlega kalla á mig,- og veittu þeim líkn í syndum, því að þú veizt, at vér erum óstyrkir líkamir.” – En er hún lauk bœn sinni, þá kom rödd af himni og mælti: “Kom þú, hin fegursta mær mín, til hinnar glöðustu hvíldar Föður míns, er á himnum er, en allt það er þú baðst mun þér veitt vera.” – En er Guðs mær heyrði þetta af Drottni með fögnuði, þá kom hún til staðar píslar sinnar og lauk þar dýrðlegri þraut, svo sem hún hafði beðið af Guði, því að hún var í þeim stað höggvin af föður sínum, og endaði hún líf sitt í játningu Krists tveim nóttum fyrir Nikulásmessu biskups. – En er faðir hennar sté ofan af fjalli með sínum mönnum, þá kom eldur úr lofti og brenndi hann, svo að ekki urmul sá, og eigi öskuna heldur en annað. En nokkur heilagur maður [Valentius að nafni] kom leynilega og tók á braut líkama hinnar helgustu meyjar Barböru og gróf í þeim stað, er kallaður er sólar staður, og lét hann þar gjöra bænahús í minning hennar, og verða þar margar jarteinir til lofs og dýrðar drottni vorum Jesú Kristi, þeim er með Föður og Helgum Anda lifir og ríkir, Guð um allar aldir alda. Amen.
Gordini, Gian Domenico @ Santi, beati e testimoni
acobus de Voragine (um 1260)
Kirsch, Johann Peter @ The Catholic Encyclopedia (1907)
Kristján Eldjárn: Hundrað ár í Þjóðminjasafni, 4. útgáfa 1973, 88. minjaþáttur
Odden, Per Einar @ Den Katolske Kirke i Norge
Sigurveig Guðmundsdóttir: Heilög Barbara, Barbörusjóður gaf út 1981
Stadlers Vollständiges Heiligenlexikon
Wikipedia (enska)
Wikipédia (franska)
Wikipedia (ítalska)
Wikipédia (portúgalska)
Wikipedia (spænska)
Wikipedia (þýzka)
Færðu inn athugasemd