Saint John Chrysostom Patriarch Constantinople

Posts Tagged ‘Saint John Chrysostom Patriarch Constantinople’

Ioannes Chrysostomus (347-407)

Posted in Biskupar, Kirkjufeður: Grískir, Kirkjufræðarar, Suðvestur-Asía, tagged Saint John Chrysostom Patriarch Constantinople on 11.9.2009| Leave a Comment »

Algengast mun að álíta heilagan Jóhannes fœddan árið 347, sem er reiknað ártal en ekki fullvíst, og nokkrum árum skakkar að áliti sumra höfunda. Hann ólst upp í stórborginni Antiochia ad Orontem (nú Antakya í Tyrklandi suðaustanverðu). Þegar Jóhannes var ungbarn, dó faðir hans, herforinginn Secundus, en ekkjan Anthusa ól son þeirra upp í kristinni trú og kom honum til mennta.

Jóhannes náði meðal annars glæsilegum árangri í mælskulist (viðurnefnið Chrysostomos þýðir gullmunnur), og hann hugðist í fyrstu leggja fyrir sig lögvísindi. Kristindómur varð þó yfirsterkari. Hann hóf að læra guðfrœði og munkalifnað hjá Diodorosi, sem þá kenndi í Antiokkíu en síðar varð biskup í Tarsus. Jóhannes lét ekki skírast fyrr en á þrítugsaldri, sem þá var algengt, hjá heilögum Meletiusi biskupi (d. 381), sem hafði djúp áhrif á hann. Nálægt árinu 375 varð hann anagnostes í söfnuðinum, sem merkir lesari. Þeirri þjónustu fylgdi bæði helgihald og trúfrœðsla. Skömmu síðar dó móðir Jóhannesar, sem hann hafði litið til með. Hann varð sjálfs sín herra, hélt til fjalla og lifði í sex ár sem meinlætamaður. Fyrstu fjögur árin naut hann leiðsagnar hjá gömlum, sýrlenzkum munki en var næstu tvö ár einsetumaður í helli. Hann fluttist aftur til Antiokkíu árið 381, því að heilsu hans var farið að hraka, og sama ár vígði Meletius hann til djákna. Því starfi gegndi hann í fimm ár, og þá var Flavianus orðinn biskup í borginni. Reyndar var söfnuðurinn á dögum þessara biskupa klofinn: Aríusarvilla var útbreidd, sumir vildu feta meðalveg varðandi hana, aðrir halda fast við hreina trú samkvæmt Nikeujátningunni frá 325, og fleiri menn voru biskupar kallaðir (sjá hér og hér).

Flavianus vígði Jóhannes til prests árið 386, og næstu tólf ár aðstoðaði hann biskupinn, einkum með því að taka að sér prédikanir, en starfaði annars mest við að rétta fátœkum hjálparhönd og ekki sízt rannsaka ritningarnar. Því að hann langaði til að skýra út allar þessar bœkur á svo alþýðlegan hátt, að allir gætu skilið þær bókstaflega og haft gagn af þeim í daglegu lífi. Árið 387 gaus upp mikil óánægja með skatta, sem Theodosius I. keisari hafði lagt á, og styttur af honum og fjölskyldu hans voru brotnar. Þá flutti Jóhannes 21 prédikun, til að stilla til friðar, og eru þær nefndar De statuis ad populum Antiochenum. Smám saman varð hann víðkunnur sem prédikari.

Nektarius patríarki í Konstantínópel dó 397. Þá var Arcadius keisari (d. 408), og hann gerði Jóhannesi orð, að hann skyldi taka við embættinu. Þessi keisari þótti enginn skörungur. Í hans tíð réðu miklu kona hans, Aelia Eudoxia (d. 404), geldingurinn Eutropius (d. 399) og síðar herforinginn Anthemius. Jóhannes var ófús að þiggja patríarkadœmið, en honum tjóaði ekki að neita. Theophilus patríarki í Alexandríu (d. 412), sem sjálfur vildi hafa meira að segja um ráðstöfun á þessari vegsemd, vígði hann ófús 26. febrúar 398.

Heilagur Jóhannes hófst handa í eigin ranni og skar vægðarlaust niður eyðslusemi og veizluhöld á vegum patríarkadœmisins og preláta en notaði peningana í þágu hinna snauðu, meðal annars til að stofna spítala fyrir fátœkt fólk og aðkomumenn. Hann lifði spart og gagnrýndi mjög óhófslifnað, ekki sízt framferði kvenfólks við hirðina, sem Eudoxia keisaraynja tók til sín, og þar eignaðist patríarkinn hættulegan óvin. Hann krafðist einnig siðbótar af prestum, sem sumir misstu kjól og kall og undu því illa. Gainas hét gotneski herstjórinn í Konstantínópel (d. 400), og Jóhannes veittist að ráðsmennsku hans, auk þess sem maðurinn var hallur undir trúvillinginn Aríus (d. 336). Þau Eudoxia gerðu bandalag gegn Eutropiusi og fengu velt honum úr valdastóli. Jóhannes talaði máli hans (sjá hér og hér), og ávann honum gálgafrest, en senn var geldingur þessi líflátinn, þótt samverkamönnum hans væri þyrmt. Theophilus í Alexandríu hafði snúizt gegn fjórum munkum fyrir að styðja kenningar Origenesar (d. 254). Þeir flúðu árið 402 á náðir Jóhannesar, sem tók við þeim, og það spillti enn sambandi patríarkanna.

Jóhannes Chrysostomos eignaðist þannig á fáum árum valdamikla óvildarmenn. Sumir kalla hann kjarkmikinn en aðrir óforsjálan, en hann gleymdi að minnsta kosti ekki hugsjónum sínum. Eudoxia drottning og Theophilus patríarki snéru nú bökum saman: Hann var árið 403 kvaddur til Konstantínópel, til að fjalla um mál munkanna fjögurra. Hann kom ekki fámennur, eins og til hafði talazt, heldur hafði með sér 29 biskupa, sem allir voru honum hliðhollir. Og frekar en að ræða um munkana, efndu þessir biskupar til þings og tóku til úrskurðar ótal kærur á Jóhannes patríarka, og þykja fæstar þeirra vel grundaðar. Hann neitaði að viðurkenna þessa samkomu, og stefndi til sín enn fleiri biskupum úr nálægum héruðum. Drottning og Theophilus höfðu hins vegar plœgt svo vel jarðveginn við hirðina, að Arcadius keisari féllst að lokum á þau ályktarorð aðkomubiskupanna, að Jóhannesi væri vikið úr embætti. Hann gaf sig á vald hermönnum, sem flytja áttu hann í útlegð. Ella stefndi í blóðsúthellingar, því að alþýða fólks studdi hann. En á þeirri nóttu varð jarðskjálfti, sem drottning leit á sem tákn um reiði Guðs. Hún fékk því mann sinn til að kalla Jóhannes heim, en Theophilus hvarf á braut í skyndingu. Frá þessari afsetningu og gerðum hins síðarnefnda segir víða, meðal annars í bréfi frá Jóhannesi til heilags Innocentiusar páfa (d. 417), sem bar tilætlaðan árangur.

Brátt urðu greinir með drottningu og Jóhannesi, sem ekki brást frekar en endranær þeirri skyldu að vanda um við háa sem lága. Árið 404 sendi keisarinn hann aftur í útlegð og valdi honum stað austur í Kákasusfjöllum. En málefni patríarkans gleymdust ekki. Arsacius hafði verið skipaður í hans stað árið 404, roskinn maður og bróðir Nektariusar sáluga patríarka, en hann fékk óblíðar viðtökur hjá mörgum og dó haustið 405. Eftir fjögurra mánaða þóf, tók Atticus við af honum á útmánuðum 406 og þótti vera grimmur andstœðingum sínum. Lítill friður var lengi um það biskupskjör, og þó sat hann tvo áratugi á stóli sínum. Páfinn og Honorius keisari í vesturhluta ríkisins gerðu árið 405 út sendinefnd, til að krefja Arcadius keisara um leiðréttingu á máli Jóhannesar, en hún fékk ekki að ljúka erindi sínu. Samskipti kirkjunnar í Róm við Theophilus í Alexandríu urðu einnig mjög erfið. Jóhannes undi illa hlut sínum og sendi úr útlegðinni fjölmörg bréf, meðal annars til hefðarfólks í ríkinu. Þess vegna var ákveðið að flytja hann enn lengra burtu, til Abkhazíu við Svartahaf. Ferðalagið var erfitt, og hermenn ráku hann vægðarlaust áfram. Á leiðinni örmagnaðist hann og komst aldrei á leiðarenda. Þegar séð varð, til hvers dró, var honum þó komið til kirkju, svo að hann gæti meðtekið sakramentið. Síðustu orð hans voru δόξα τῷ θεῷ πάντων ἕνεκεν: Guði sé lof fyrir allt.

Heilagur Jóhannes dó í borginni Comana Pontica á krossmessu 14. september. Svo að messa hans falli ekki í skuggann af þeirri hátíð, er hún í rómversk-kaþólsku kirkjunni sungin 13. september (á fyrri tíð hins vegar 27. janúar, því að þann dag kom Proclus biskup með helgan dóm hans til Konstantínópel, eftir að patríarkinn hafði legið á 35. ár í gröf sinni, sjá 45. kafla í VII. bók hjá Socratesi). Innocentius páfi hafði árið 414 veitt honum fulla uppreisn. Frá 438 var helgi patríarkans opinberlega viðurkennd, og á almenna kirkjuþinginu í Chalcedon 451 var hann talinn til kirkjufeðra, en 1568 útnefndi heilagur Pius V. páfi hann sem kirkjufrœðara. Í orþódoxum kirkjum er helzti messudagur Jóhannesar 13. nóvember. Í Martyrologium Romanum stendur við 14. september: “Apud Comanam, in Ponto, natalis sancti Ioannis, Episcopi Constantinopolitani, Confessoris et Ecclesiæ Doctoris, propter aureum eloquentiæ flumen cognomento Chrysostomi; qui, ab inimicorum factione in exsilium eiectus, et, cum e sancti Innocentii Primi, Summi Pontificis, decreto inde revocaretur, in itinere, a custodientibus militibus multa mala perpessus, animam Deo reddidit. Eius autem festivitas sexto Kalendas Februarii celebratur, quo die sacrum ipsius corpus a Theodosio iuniore Constantinopolim fuit translatum. Hunc vero præclarissimum divini verbi præconem Pius Papa Decimus cælestem Oratorum sacrorum Patronum declaravit atque constituit.” Helgur dómur patríarkans var fluttur frá Konstantínópel til Rómar á vegum krossfara árið 1204, en Jóhannes Páll II. páfi skilaði honum 27. nóvember 2004. Það togaðist á, að hinn heilagi maður hafði sjálfur óskað sér þess að mega hvíla nærri Pétri postula, en í austurkirkjum voru hinir fornu beinaflutningar ætíð illa rœmdir. Höfuð Jóhannesar er nú varðveitt í klaustrinu Vatopedi á Athosskaga í Grikklandi norðaustanverðu. Þar verða jarteinir.

Skiptar skoðanir eru um, hvort telja eigi heilagan Jóhannes hafa verið píslarvott. Harðneskjuleg meðferð dró hann að sönnu til dauða, eins og trúlega var fyrirsjáanlegt, en hann var ekki dœmdur dauðasekur eða tekinn af lífi. Í rómversk-kaþólsku kirkjunni er ekki litið á hann sem píslarvott, frekar en aðra kirkjufrœðara, sem varðar helgisiði á messudögum hins heilaga fólks. En miklar píslir fékk hann að bera, og það kemur skýrt fram í framanskráðri tilvitnun í Martyrologium Romanum.

Heilagur Jóhannes skýrði skipulega út með prédikunum margar bœkur úr Biblíunni, vers fyrir vers, sem hefur varðveitzt vel. Meðal hinna helztu má nefna: Fyrsta Mósebók (67 lestrar), Sálmarnir (59), Matteusarguðspjall (90; krœkjurnar hér vísa til útgáfu á ensku hjá New Advent), Jóhannesarguðspjall (88), Postulasagan (55), Rómverjabréfið (32), Fyrra Korintubréf (44+1), Síðara Korintubréf (30), Galatabréfið (6), Efesusbréfið (24+1), Filippíbréfið (15+1), Kólossubréfið (12), Fyrra Þessaloníkubréf (11), Síðara Þessaloníkubréf (5), Fyrra Tímóteusarbréf (18+1), Síðara Tímóteusarbréf (10), Títusarbréfið (6), Fílemonsbréfið (3+1) og Hebreabréfið (34+1). Ritarar skrifuðu niður eftir honum, frekar en þetta sé af hans hálfu skráð framsetning. Merk eru einnig skrif hans um prestsdóm (6 bœkur), og hann hvatti fólk til að efla munklífi en varna ungum mönnum ekki að feta þá braut. Þá samdi hann merkilega helgisiði. Reyndar er flest frá hendi patríarkans heilnæmt og oftast sígilt, en hvöss ummæli hans um Gyðinga hafa stundum verið tekin úr sínu sögulega samhengi.

Verk heilags Jóhannesar er meðal annars að finna hér: i) bibliotheque-monastique.ch, ii) Christian Classics Ethereal Library (Nicene and Post-Nicene Fathers, Series I, Volumes IX-XIV), iii) Documenta Catholica Omnia, iv) New Advent, v) Wikisource (enska).

Hjón nokkur í Konstantínópel voru áhangendur trúvillingsins Macedoniusar. Svo vildi til, að maðurinn varð áheyrandi að því, þegar heilagur Jóhannes útlistaði guðdóminn, og iðraðist hann nú villu sinnar. En það vildi konan ekki gera. Þá verð ég að skilja við þig, sagði maðurinn, og hún lét loks undan. Það var þó aðeins í orði kveðnu. Fljótlega þurfti hún að fara í messu hjá Jóhannesi, hafði vinnukonu sína með og lét hana við altarisgönguna lauma brauðbita í lófa sér, til að komast hjá að meðtaka sakramentið, en reyndi jafnframt að vera sem undirleitust, svo að svikanna yrði ekki vart. Nú stakk hún hinu óhelgaða brauði upp í sig og beit í, en þá var það orðið að steini. Konan varð skelfingu lostin og játaði synd sína grátandi. Steinninn var undarlegur á litinn og í honum tannaför. Ef þú ekki trúir þessu, geturðu sjálfur skoðað hann í dómkirkjunni, skráði Sozomenus í 5. kafla 8. bókar af kirkjusögu sinni, en sú bók er mikilvœg heimild um Jóhannes Krysostomus, höfundur fœddur nálægt árinu 400 og mátti hafa góða frásögn. Theodoretus (d. um 457) ritaði einnig um patríarkann í 5. bók af sinni kirkjusögu. Palladius biskup (f. um 363) er enn einn höfundurinn, sem sagði frá honum, og það er bitastœðasta bókin.